Wandtegel

Beschrijving

Dit is één van de vele tegels die tij­dens de ver­bou­wing van de win­kel op Lan­gen­dijk 1 (2019) in de kel­der zijn gevon­den. De kel­der was vooral bete­geld om het in de muren gedron­gen vocht uit de Lin­ge­ha­ven te weren.

Som­mige tegels zaten daarom omge­keerd met de gla­zuur­zijde op de kel­der­muur gemet­seld. Voor dit doel waren goed­kope tweede of derde keus tegels gebruikt. Bijna recht tegen­over het huis op de Appel­dijk was een tegel­bak­ke­rij geves­tigd. Het is daarom zeer aan­ne­me­lijk dat de wand­te­gels bij over­bu­ren zijn aan­ge­kocht en dus in Gorin­chem zijn gemaakt. Omdat wij nog steeds wei­nig weten over dit Gor­cumse pro­duct, kan ieder tegel­frag­ment inte­res­sant zijn. Zowel de hui­dige eige­naar als de vorige eige­naar, die eer­der al wand­te­gels had gevon­den, waren zo enthou­si­ast hun tegels aan het gemeen­te­lijk depot te schen­ken. Op een aan­tal tegels staan kin­der­spel­le­tjes afgebeeld.

Werpspelletje

Het koten was een werp­spel­le­tje dat werd gespeeld met de teen­koot­jes (pha­lan­ges) uit de onder­poot van een rund of paard. Het was vooral geliefd bij jongens.

Een aan­tal koot­jes werd op een rij rechtop gezet. Bij voor­keur op een vlakke ste­nen onder­grond, zoals een natuur­ste­nen trap­trede of een graf­steen. De bedoe­ling was de koten omver te gooien met een ander (werp) kootje. Werp­kootjes waren ver­zwaard met lood, of door er een­vou­dig­weg een spij­ker in te slaan. In het bot werd meestal een eigen­dom­s­merk of een pun­ten­waarde gekrast.

Het lijkt op het eer­ste gezicht een onschul­dig tijd­ver­drijf, maar in de hec­tiek van het spel vloog er, al dan niet per onge­luk, wel eens een koot door een ruit, of wer­den onschul­dige voor­bij­gan­gers geraakt. Van­daar dat de meeste ste­den het koot­spel op publieke plaat­sen als mark­ten en bij ker­ken verboden.

Hangjeugd

Wie denkt dat over­last door hang­jon­ge­ren iets van deze tijd is, heeft het beslist mis. In Gorin­chem wer­den tus­sen 1600 en 1693 door het stads­be­stuur maar liefst 22 ver­or­de­nin­gen met maat­re­ge­len tegen bal­da­dig gedrag op de markt en de kerk­ho­ven vast­ge­steld. Het ging daar­bij vooral om ste­nen gooien naar elkaar of naar voor­bij­gan­gers, kol­fen, tol­len en met koten spe­len. ’s Win­ters kwam daar­bij het gooien met sneeuw­bal­len. Ver­der waren ook het krij­sen tij­dens brui­lof­ten in de kerk, spat­ten met water naar vrou­wen en het ver­nie­len van straat­meu­bi­lair niet ongebruikelijk.

Over­tre­ders moesten hun hoed of muts afge­ven aan de die­naar van de dros­saard, die deze naar eigen keuze kon ver­nie­len of zelf mocht hou­den. Boven­dien kre­gen de ouders of ver­zor­gers een boete van drie caro­lus­gul­den. Een bedrag dat onge­veer gelijk stond aan een gemid­deld week­loon. Werd er niet op tijd betaald, ging de over­tre­der het gevang in.

Op zwaar­dere ver­nie­lin­gen ston­den hogere boe­tes en straf­fen, tot zelfs publieke gese­ling. Wan­neer een getuige bij het stads­be­stuur aan­gifte deed bleef zijn naam geheim en kreeg hij het bedrag van de boete uit­be­taald als belo­ning voor zijn oplettendheid.